Korte geschiedenis van St. Sebastianus door Wim Senden

Bijna vier-en-een-halve eeuw geleden werd in Mheer een schutterij, een schuttersgilde of een schutbroederschap opgericht. Het juiste oprichtingsjaar zou 1567 zijn en dit zou blijken uit een aantekening onderaan een inventarislijst van zilveren schilden, opgemaakt en eigenhandig geschreven op 30 mei 1898 door Levinus baron de Loë, overgrootvader van de huidige beschermheer van de schutterij, Diederik baron de Loë. Volgens deze lijst zou de zilveren koningsvogel in of omstreeks het jaar 1617 door de toenmalige kasteelheer geschonken zijn aan de schutterij bij gelegenheid van het 50-jarig bestaansfeest en terug tellend zou het oprichtingsjaar van de schutterij van Mheer dan 1567 zijn. Er bestaat enige twijfel over de juistheid van dit gegeven omdat duidelijk op het origineel te zien is dat er geknoeid is met het jaartal en al zou dit niet het geval zijn, dan blijft nog de vraag waar de wijsheid vandaan komt dat de vogel geschonken zou zijn ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan der schutterij. De schutterij is niet in het bezit van geschreven bronnen uit de tijd rond de vermeende oprichting en ook na een intensieve speurtocht in diverse archieven zijn er geen bewijsstukken gevonden die bovenstaande bewering kunnen staven.

De bewering gedaan in boven aangehaalde inventarislijst : " .... naar 50 jaaren bestaan der schutterij." is, zoals we al zagen, vooralsnog niet te bewijzen. Het is wel zeer aannemelijk dat deze schenking gedaan is bij een bijzondere gelegenheid zoals een gouden jubileum of misschien zelfs een eeuwfeest. Het is ook mogelijk dat de zilveren vogel is aangeboden bij de oprichting van de schutterij, maar deze veronderstelling waag ik te betwijfelen. Het is niet aannemelijk dat een zo kunstzinnig en waardevol geschenk werd aangeboden aan een groepje landslieden dat slechts kort geleden had besloten om een schuttersgilde op te richten. Een zeker bestaansrecht zal men toch wel aangetoond moeten hebben en hoe kon men dit beter bewijzen dan dat men al geruime tijd activiteiten ontplooide. Maar waarom dan precies een halve eeuw? Een mogelijke verklaring is het volgende : in een tijd waarin bijna niemand kon lezen of schrijven werd ook bijna niets opgeschreven. Tradities en gebruiken werden van generatie op generatie mondeling overgeleverd. Een kwart eeuw lijkt wat kort om al een jubileum van een vereninging te vieren in die tijd, want 25 jaren zijn ongeveer de tijd dat een vader zijn zoon ziet opgroeien en volwassen worden; en zo zou ook de schutterij dan gezien worden; pas net volwassen. Een hele eeuw is weer net te lang; dit ligt weer te ver buiten het gezichtsveld van de mensen van toen. Het verhaal is dan al te vaak doorverteld zodat het onbetrouwbaar wordt. Een halve eeuw is oud genoeg om er met respect op terug te kijken en er zijn nog mensen in leven die de oprichting zelf hebben meegemaakt. Meestal kan men zo'n gebeuren in zijn geheugen nog dateren aan de hand van andere gebeurtenissen b.v. vlak voor of na de dood van een dierbare of van een boerderijbrand.

Het oudste bewijsstuk uit de oprichtingsperiode is de zilveren koningsvogel die gelukkig bewaard is gebleven. De koningsvogel is een zogenaamde "gehele, gegraveerde zilveren vogel met opstaande vleugels op getorst takje met vergulde kroon, kam, snavel en poten". Onder de staart bevinden zich twee zilvermerken: een vijfpuntige ster en en de jaarletter “Q”. Aan de vijfpuntige ster is te zien dat de keuring is geschied in Maastricht en de jaarletter "Q" was in Maastricht in gebruik van oktober 1628 tot november 1629. Er staat geen meesterteken in het zilver ingeslagen waardoor de maker van dit kleinood onbekend is. Onder aan het takje waarop de vogel staat, hangt een goudverguld zilveren schildje, dat uit dezelfde periode stamt als de zilveren koningsvogel, en hierin is een achtdelig alliantie-wapen gegraveerd. Het betreft het alliantie-wapen van het echtpaar Wynand van Imstenraedt-Mheer en Mechtild van den Bongart-Heyden, dat in het jaar 1602 in het huwelijk is getreden. Een zelfde alliantie-wapen uitgevoerd in mergel, aangebracht in 1612, bevindt zich boven de grote toegangspoort die toegang geeft tot de binnenplaats van kasteel Mheer. Het echtpaar van Imstenraedt-van den Bongart-Heyden is dus zeer waarschijnlijk de schenker van deze wisseltrofee maar dit kan nooit gebeurd zijn in het jaar 1628 of 1629. Wynand van Imstenraedt is namelijk, volgens zijn grafsteen in de kerk van Mheer, overleden op 19 september 1622. Als de zilveren vogel een geschenk is van dit echtpaar, dan zal dat toch zeker gebeurd zijn toen Wynand nog leefde! De zilveren vogel zou dus gemaakt en geschonken moeten zijn ná de huwelijkssluiting tussen Wynand en Mechtild en vóór het overlijden van Wynand; dus tussen de jaren 1602 en 1622. Als we dus aannemen dat de zilveren vogel inderdaad is geschonken ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de schutterij en als dit inderdaad gebeurd is tussen de jaren 1602 en 1622, ligt de vermoedelijke oprichtingsdatum ergens tussen 1552 en 1572. Het gehanteerde oprichtingsjaar 1567 wordt dan weer een stuk aannemelijker. Naast de zilveren vogel is de schutterij in het bezit van 106 zilveren schilden en de meeste hiervan zijn koningsschilden. Verder 5 keizersschilden, een herdenkingsschild en een schild zonder inscriptie waarvan de herkomst en de functie niet duidelijk is. Het oudste zilveren schild dateert uit dezelfde periode als de eerste geschreven bronnen, het betreft het koningsschild uit 1726, geschonken door de toenmalige koning Hendrick Pullinckx. Omdat de schutterij niet veel geschreven bronnen bezit zijn het net de zilveren schilden waar uit af te leiden is dat de schutterij door de eeuwen heen, uiteraard met de nodige onderbrekingen, steeds is blijven voortleven. Zo zijn er 8 schilden uit de achttiende eeuw bewaard gebleven, 22 uit de negentiende eeuw en 69 uit de twintigste eeuw.

In het Rijksarchief Limburg te Maastricht bevinden zich de oudste archiefstukken van de schutterij van Mheer, die dateren uit het begin van de 18de eeuw. (Voor meer informatie rond deze eerste geschreven berichten, zie het volgende artikel.) Uit de geschreven bronnen uit de achttiende en negentiende eeuw blijkt dat de activiteiten van de schutterij voornamelijk rond de broonk geconcentreerd waren. Het vogelschieten wordt gehouden in het voorjaar, er wordt drie dagen feest gevierd tijdens de broonkdagen en een week daarna komen de schutten nog eens bij elkaar om de balans op te maken en het eventuele batig saldo aan Bachus te offeren. Ook heden ten dage zijn de festiviteiten rond de broonk nog steeds hoogtijdagen voor de leden van de schutterij. Het schuttersjaar is nu echter uitgebreid met schuttersfeesten, schietwedstrijden, muziekconcoursen, etc.

Deze schuttersontmoetingen met een wedstrijdverband begonnen echter pas aan het einde van de negentiende eeuw te ontstaan. Het eerste schuttersfeest, voor zover we kunnen nagaan, dat in Mheer werd gehouden dateert uit 1908. De deelnemende verenigingen kwamen uit de omliggende regio tot aan Munstergeleen toe, maar ook uit de Belgische grensstreek, zoals Remersdaal en Berneau. Omdat de schutterijen in die tijd nog geen eigen muzikanten hadden werden ook muziek- en zanggezelschappen uitgenodigd om deel te nemen. De schutterij van Mheer bezocht toen ook de schuttersfeesten in de regio en ging daarbij ook vaak de grens over. In Visé werd in 1910 zelfs een prijs behaald voor de mooiste vogel. Eind twintiger, begin dertiger jaren begonnen schutterijen zich te verenigen in bonden om de wildgroei aan schuttersfeesten aan banden te leggen. In 1939 trad de heropgerichte schutterij van Mheer toe tot de Rooms-Katholieke Zuid-Limburgse Schuttersbond (RKZLSB) en bleef lid van deze bond tot eind jaren vijftig.

Berg & Dal
In 1960 werd de bond "Berg en Dal" opgericht aan de keukentafel van onze toenmalige voorzitter Sjeng Senden. De schutterij van Mheer werd lid van deze kleinere bond en bleef hierbij aangesloten tot 1987. In dat jaar werd de schutterij van Mheer weer lid van de Zuid-Limburgse Schuttersbond, waar schutterij Sint Sebastianus inmiddels weer zes succesvolle bondsfeesten heeft georganiseerd: in 1992, 1998, 2003, 2010, 2016 en 2023.

ZLF 2007 en Jubileum 2017
Na twintig jaar - hernieuwd - lidmaatschap van de "bond Zuid", mocht schutterij Sint Sebastianus van Mheer in 2007 het Zuid-Limburgs Federatiefeest (ZLF) organiseren. Meer dan 60 schutterijen en ruim 15.000 bezoekers genoten op 15 juli (met 37 graden de warmste dag van dat jaar!) van een geweldig feest. De schutterij van Mheer vierde in 2017 haar 450-jarig jubileum, o.a. met een middeleeuws feest waarin we terug gingen naar het jaar 1617 en de schenking van de zilveren vogel werd nagespeeld.