Het Vogelschieten

Eén van de karakteristieke elementen die alle schutterijen, schuttersgilden en schutbroederschappen gemeen hebben, is het vogelschieten. Deze schietwedstrijd is meestal zo oud als de verenigingen zelf of nog ouder.Over de oorsprong van dit oud volksgebruik zijn de geleerden het nog niet eens. De een meent dat de oorsprong van het vogelschieten, het schieten op een vogel, gezocht moet worden bij de Oude Grieken, daarbij verwijzend naar de Ilias van Homerus (9de eeuw voor Christus) waarin Achilles een soortgelijk spel organiseert. De ander meent dat het een vruchtbaarheidsritueel is zoals er zovelen zijn in het voorjaar, in de meimaand en rond Pinksteren.

Hoe het ook zij, het vogelschieten is in ieder geval één van de vele overeenkomsten tussen alle schuttersgilden en schutterijen in binnen- en buitenland. Ook in Mheer is de dag van het vogelschieten, een van de belangrijkste dagen in het schuttersjaar. Hier wordt immers bepaald wie het hele jaar met het eeuwenoude schutterszilver mag pronken.
Het oudst bekende geschreven bericht van de schutterij (1716) handelt net over dit "...Voegel offt paepengaye..." schieten dat ".....Jaerlijx omtrent Sinxen (dit is Pinksteren)..." gehouden werd. Tevens wordt in dit geschrift gesproken over de "...overoude Gewoonte..." waaruit we kunnen concluderen dat het vogelschieten al een oud gebruik was. Een bewijs temeer hiervoor is natuurlijk ook de zilveren koningsvogel van de schutterij, die ongeveer 100 jaar ouder is dan de aangehaalde brief.
Uit de gegevens uit het begin van de achttiende eeuw kunnen we opmaken dat het vogelschieten plaats had op Pinkstermaandag. In het boekje "Van Klomperoad tot noe", uitgegeven door enkele inwoners van Banholt, staat een beschrijving van het vogelschieten zoals het plaatvond in de 19e eeuw en in het begin van de 20e eeuw tot het jaar 1914. Dit "ooggetuigenverslag" van meer dan 100 jaar geleden willen wij u niet onthouden.

"Door de leden der schutterij werd dan "vogel geschoten" op Pinkstermaandag. Dit was een groot vermaak voor de hele gemeente. Hele drommen mensen uit Banholt en Terhorst zag men dan ook naar Mheer trekken om die wedstrijd bij te wonen. De vogelstang stond in een weide van de Baron van Mheer, schuin tegenover de kerk. De "vogelstang" was een lange mast waar bovenop een stevige ijzeren staaf was aangebracht. Aan het boveneinde van die staaf waren gaatjes geboord die dienden om "spleetnagels" in te plaatsen, om ijzeren platen stevig vast te zetten. Van onderen zag men dan eerst een stevige ijzeren plaat door "spleetspijkers" vastgehouden, daarboven de vogel, waarop een weer iets lichtere plaat, beide door de smid van Mheer gesmeed, om de vogel vast te houden. De vogel was van hout gemaakt.
Het was nu de bedoeling om de plaat onder de vogel af te schieten. Op vleugels, bek enz. waren ook meestal prijzen gezet. Daarom moest iedere schutter inleggeld geven. De schutter die het gelukte de plaat onder de vogel af te schieten was koning. Gelukte het een schutter drie achtereenvolgende jaren de plaat af te schieten, dan was deze keizer. Er werd geschoten van op de weg, n.l. de Nieuwstraat waar 5 à 6 ladders waren opgericht om op aan te leggen. Het eerste schot werd gedaan door de Baron van Mheer. Het tweede door de koning van 't vorige jaar. Daarna werd het een schietpartij "alsof oorlog was", soms met vijf of zes personen tegelijk. Met verrekijkers werd gekeken hoe de schoten aankwamen."

Het eerste vogelschieten na de heroprichting vond plaats in 1937. Dit vond niet meer plaats op Pinkstermaandag omdat in Banholt net in dat jaar de eerste keer de sacramentsprocessie mocht uittrekken. Het vogelschieten in Mheer werd toen gehouden op de eerste zondag na Pinksteren en de toenmalige pastoor van Mheer, de bekende historicus Adolph Welters, beschrijft dit op meesterlijke wijze.

"Om voor de processie een nieuwen koning te hebben, werd Zondag voor Sacramentsdag en doordat men hem den eersten Zondag niet "afkreeg" ook nog op Sacramentsdag den vogel geschoten. Ik heb het eerste schot gedaan of liever de 3 eerste schoten maar alle drie mis !! Ik heb de schande niet kunnen verdragen en ben stil weggegaan, maar heb later vernomen, dat de eerste 30 schoten alle mis waren en dat de geweren " 1/2 meter uit de richting schoten !!
Gevolg was, dat men dien dag maar 'n stuk vogel afschoot en men met andere geweren den vogel heeft afgeschoten .... misschien per ongeluk.
Lennarts uit de Steeg werd koning !".

Later is het vogelschieten meerdere malen gehouden op Sacramentsdag die toen nog gevierd werd als zondag. Nadeel van deze dag was dat in het geval dat de vogel op deze dag niet werd afgeschoten men verder moest schieten op de zaterdag voor de "broonk". De voorbereidingstijd voor de nieuwe koning was dan wel erg kort omdat hij de volgende ochtend al in vol ornaat moest aantreden in zijn nieuwe functie.
Sinds 1968 wordt de "broonk" in Mheer een week eerder gehouden en sindsdien kan het vogelschieten uiteraard niet meer op Sacramentsdag worden gehouden omdat deze donderdag in deze nieuwe situatie in de week na de "broonk" zou vallen. Toen heeft men besloten om het vogelschieten te houden op Hemelvaartsdag en dit is tot op heden zo gebleven.

Hoe verloopt nu zo'n dag die bol staat van tradities en waarin de spanning soms hoog kan oplopen ?
Omstreeks 14.00 uur verzamelen de leden van de schutterij in het schutterslokaal om van daaruit de koning aan zijn woning af te halen en te begeleiden naar de schietweide.
Sinds 1945 wordt het vogelschieten gehouden in een weide achter het kasteel, maar voorheen schoot men in een weide tegenover de kerk op de hoek Nieuwstraat/Jonge Hagen (nu Duivenstraat/Burg. Beckersweg).
Aangekomen op de schietweide maakt de schutterij front naar de schietmast waarop de houten vogel al geplaatst is. Een ongeschreven wet zegt dat de kop van deze houten vogel moet wijzen in de richting van het huis van de 'oude' koning en zo gebeurt dat dan ook. De schutterij brengt eerst een groet aan de houten vogel waarna het vaandel en de koning officieel het gelid verlaten. Nadat de schutterij is ingerukt, neemt de voorzitter het woord om alle aanwezigen welkom te heten. Traditiegetrouw wordt dan een gedeelte van het reglement van het vogelschieten voorgelezen en pastoor gaat voor in een kort gebed. Dan is het moment gekomen dat de koning de tekenen van zijn waardigheid moet inleveren. Dat is op de eerste plaats de zilveren koningsvogel, de zilveren schilden, het zilveren kroontje en de driekleurige sjerp. Sinds enkele jaren schenkt hij op dat moment ook zijn eigen zilveren schild aan de vereniging.
De schietmeester heeft inmiddels de grote buks op de aanlegpaal gelegd, zodat de koning het openingsschot kan verrichten. Hierna komen dan aan de beurt : de burgemeester, de pastoor, de beschermheer, de erevoorzitter, het erebestuur, de voorzitter, het bestuur en de leden van de schutterij. Vervolgens kunnen alle mannelijke inwoners van de parochie Mheer die 18 jaar of ouder zijn meeschieten.
Als iedereen zijn beurt heeft gehad, begint de koning weer aan de volgende ronde en zo gaat het dan verder, ronde na ronde tot op een gegeven moment iemand de laatste restjes hout van de stang schiet en daarmee koning wordt van de schutterij.

Onder luid gejuich gaat de nieuwe koning dan op de schouders en iedereen verdringt zich rond de gelukkige om hem te feliciteren. Als de euforie om de winnaar een beetje gezakt is en er een pilsje gedronken is op de nieuwe "heerser", begint de "ceremonie protocolaire". De nieuwe koning wordt in een korte speech door de voorzitter gefeliciteerd, waarna hem de versierselen worden uitgereikt die zijn waardigheid van koning moeten benadrukken. Als eerste krijgt hij de sjerp in de nationale kleuren omgehangen. Vervolgens krijgt hij het vest met de zilveren schilden omgehangen en hieroverheen de zilveren vogel. Als kroon op het werk wordt hem het kroontje op zijn hoed gezet. Tenslotte krijgt zijn (eventuele) echtgenote of vriendin een bos bloemen aangeboden.
Als de koning dan in vol ornaat voor het publiek staat, wordt ter zijner ere het geweer gepresenteerd en de tamboers en klaroenblazers spelen het Wilhelmus. Hierna daveren de kamers over het dorp om alle inwoners te laten weten dat de schutterij een nieuwe koning heeft. Na deze officiele inhuldiging van de nieuwe koning volgt een rondtocht door het dorp van de schutterij met in haar midden de trotse nieuwe koning van de schutterij. Overal waar de stoet langskomt wordt hij luid toegejuicht en wordt er enthousiast geklapt. In de plaatselijke horecagelegenheden wordt natuurlijk op zijn gezondheid gedronken. Eindpunt van de rondgang door het dorp is uiteraard het schutterslokaal. Hier verdringen vooral de oud-koningen zich rond de nieuwe koning om hem met goed-bedoelde raad bij te staan. De dame, die aangekondigd heeft om de nieuwe koning in zijn koningsjaar te begeleiden als koningin, wordt ook overstelpt met aanwijzingen en instructies over kleding, kapsel, schoeisel, bloemen enz....
Het is meestal een dag later als de nieuwe koning door de officiele instanties, zijnde de voorzitter of een ander bestuurslid, op de hoogte wordt gesteld van zijn rechten en plichten in zijn regeringsjaar.
Maar op de avond van Hemelvaartsdag is de nieuwe koning en de eventuele nieuwe koningin het stralende middelpunt en klinkt menigmaal het lied "D'r bitste sjut..."